Da li ste znali da nepristupačni teren Stare planine skriva trećinu vodopada Srbije? U Srbiji postoji preko 90 vodopada. Istraživački duh zadovoljite otkrivanjem prirodnih lepota, napuštenih sela i skrivenih vodopada. Okolina Pirota, Kalna, selo Topli Do i Dojkinci nude nezaboravne avanture i putovanja u ove krajeve ćete sigurno dugo pamtiti.
Vreme ovde kao da je stalo. Meštani srdačno pozdravljju putnike koji iz godine u godinu, u sve većem broju obilaze padine Stare planine. U potrazi za skrivenim draguljima prirode, na brzim, ali kratkim planinskim rekama, turisti se upuštaju u avanturu od koje zastaje dah. Od bezbednih i pristupačnih, do potpuno izolovanih vodopada.
VODOPAD TUPAVICA
U blizini sela Dojkinci , na Dojkinačkoj reci je vodopad Tupavica. Na nadmorskoj visini od 1 050 metara, izuzetne lepote i visine do 25 metara spada u najlepše vodopade Srbije. Tokom zime ima izgled zavese od ledenica, a tokom proleća i leta se slapovi vode stropoštavaju niz liticu od peščara. Najprisupačniji je od svih vodopada na Staroj planini, a od Dojkinaca je udaljen sat i po vremena lagane šetnje.
VODOPAD BIGAR
Na putu ka Pirotu, u blizini mesta Kalna protiče potok Bukovski Do. Na mestu gde se uliva u Stanjinsku reku formira se vodopad Bigar. Ime je dobio po šupljikavoj steni preko koje se sliva a visine je 35 metara . U prošlosti je predstavljao omiljeno izletište meštana okolnih sela, a danas ga rado obilaze ljubitelji prirode i avanturizma. U blizini je manastir Svetog Onurfija iz XIII veka, ali i tri jezera sa niskim kaskadama.
VODOPAD ČUNGULJSKI SKOK
Na desetak kilometara od sela Topli Do , na Toplodolskoj reci je Čunguljski vodopad na 1 400 metara nadmorske visine. Nazvan po planinskom vrhu Čungulj u čijem se podnožju nalazi. Otkriven je 1996. godine od strane zalutalih istraživača na nepristupačnom terenu. Karakterističan po godišnjem usecanju u stene za centrimetar, na šta utiču jake i brze bujice koje nastaju prilikom otapanja snega. Danas njegova visina iznosi 42 metara.
PILJSKI VODOPAD
U okolini sela Topli Do smešten je i Piljski vodopad, koga čine donji i gornji. Gornji Pilj je manje istražen zbog nepristupačnog terena i nadmorske visine od 1 650 metara. Donji Pilj je smešten na 1 450 metara nadmorske visine, ispod istoimenog vrha i sastoji se od dve kaskade. Zauzima treće mesto po visini vodopada Srbije, sa svojih 68 metara . Otkriven je 2002. godine i od tada je usputna stanica planinara, avanturista i ljubitelja prirode.
VODOPAD KALUĐERSKI SKOK
U blizini sela Topli Do , ispod najvišeg vrha Stare planine – Midžor (2.169 m.n.v.) je vodopad Kaluđerski skok. Krasi Kaluđersku, koja je pritoka Rakitske od koje dalje sa Javorskom nastaje Toplodolska reka. Visok je impozantnih 232 metara , što ga čini najvišim u zemlji , na 1 600 metara nadmorske visine. Zbog nepristupačnosti terena, moguće ga je posetiti samo sa punom planinarskom opremom u rano proleće, kada su pojedini predeli još uvek prekriveni snegom. U toku leta, okruženje vodopada zarasta u gustu vegetaciju, što uz strme strane predstavlja prepreku čak i iskusnim planinarima.
KOPRENSKI VODOPAD
Na Jelovačkoj reci ispod vrha Kopren (1.963 m.n.v.) je Koprenski vodopad. Skriven na neprohodnom terenu, tokom leta obrastao bujnom vegetacijom a tokom zime pokriven snežnim smetovima. Visok 103 metara , sa prosečnim padom od 56 stepeni na kaskadama, smešten na 1.820 metara nadmorske visine. Spada među najviše u Srbiji. Postoje tačno ucrtane koordinate svakog od navedenih vodpada ali se ne preporučuje indiviualno obilaženje. Planinarsko društvo i Turistička Organizacija Pirota nude posetu vodopadima Stare planine u pratnji iskusnih planinara.
VODOPAD TRI KLADENCA ILI ARBINJSKI VODOPAD
Vodopad Tri Kladenca ili Arbinjski vodopad se nalazi u jednom od najlepših delova parka prirode Stara planina, u strogom rezervatu prirode Arbinje, na nadmorskoj visini od 1650 metara. Vodopad se nalazi na Dojkinačoj reci. Ona izvire iz istoimenog vrela ”Tri Kladenca”, na oko 1860 metara nadmorske visine, na Staroplaninskom vrhu Kopren. Do vodopada Tri kladenca se stiže od sela Dojkinci, kada se krene makademskim putem od planinarskog doma.
VODOPAD DRAGANOV VIR
Draganov vir je vodopad koji se nalazi u blizini sela Dojkinci, na Staroj planini, na Dojkinačkoj reci. Reka je karakteristična po rečnom koritu od crvenog peščanika i brojnim manjim slapovima i virovima. Dolina ove reke je jedna od najlepših rečnih dolina na prostoru čitave Srbije. Do Draganovog vira se može doći iz sela Dojkinci. Od planinarskog doma se kreće makademskim putem, koji prati Dojkinačku reku. Prvo ćete naići na vodopad Tupavica. Nakon što pređete 3 kilometra od planinarskog doma, naići ćete na raskrsnicu. Potrebno je da nastavite da pratite put, na koji upućuje znak sa natpisom Tupavica i Arbinja. Nakon 4,5 kilometara od skretanja na prethodno pomenutoj raskrsnici, naići ćete na jednu staru kuću sa leve strane puta. Kod te kuće skrećete desno. Draganov vir se nalazi na udaljenosti od oko 50 metara od glavnog puta.
VODOPAD BUKOVACKI DO
Vodopad Bukovački do se nalazi na Staroj planini u blizini sela Temska, na potoku Bukovački do. Udaljen je oko 1500 metara od manastira Svetog Đorđa, a oko 3200 metara od naselja Temske. Do njega se dolazi asfaltnim putem, koji prolazi kroz kanjon prema selu Topli do. Vodopad se nalazi sa desne strane puta, na udaljenosti od 50 metara. Njegova visina je oko 10 metara i spada u grupu manjih vodopada. Preko puta vodopada Bukovački do nalazi se i istoimeno šetalište.
KRMOLJSKI VODOPADI – DONJI I GORNJI
Krmoljski vodopadi se nalaze na Staroj planini, u ataru sela Topli do. Udaljeni su oko 9 kilometara od sela i prvo se dolazi do Donjeg Krmoljskog vodopada, a 100 metara dalje se nalazi i Gornji Krmoljski vodopad. Smešteni su među netaknutom prirodom i sam dolazak do njih predstavlja jednu avanturu i omogućava Vam da uživate u prirodi. Do vodopada se dolazi putem od Toplog Dola uz Javorsku reku, koji se nalazi na levoj obali reke. Posle nekih 3,5 kilometara stiže se do mesta gde se levo skreće za Čunguljske i Krmoljske vodopade, Kurtulski vodopad… dok put desno vodi u pravcu Donjeg Piljskog vodopada. Na oko 6,5 kilometara udaljenosti od Toplog Dola, stiže se do drvenog mosta preko Studeničke reke. Od ovog mosta kretanje se dalje nastavlja ulevo, stazom preko livada, delimično i putem sve do same Javorske reke, a zatim obeleženom stazom uz reku gde se na nekim mestima silazi i u korito Javorske reke (ako vodostaj to dozvoljava) i prelazi se preko crvenih pločastih stena do ušća Kiseličkog Dola u Javorsku reku. Dužina ovog dela staze iznosi oko 2,5 kilometara. Kada se stigne do ušća Kiseličkog Dola u Javorsku reku, prelazi se preko brvna i kretanje se dalje nastavlja uzvodno uz Kiselički Dol. Stazicom idete kroz šumu, gde se najpre nakon stotinak metara stiže do Donjeg Krmoljskog vodopada. Na oko 100 metara iznad njega se nalazi i Gornji Krmoljski vodopad.
KALUDZERSKI VODOPAD – SELO RSOVCI
Na Staroj planini, sa leve strane reke Visočice, u Pirotskom okrugu, nedaleko od sela Rsovci, skriven je još jedan biser Srbije – Kaludžerski vodopad. Kaludžerski vodopad je visok oko 5 metara. Karakteristike ovog vodopada jesu izrazito plava ili tirkizna boja i bigrena kada. Količina vode zavisi u kojem godišnjem dobu ga obilazite. Obično u mesecima kada su najveće temperature, jul i avgust, ima manje vode. O vodopadu se jako malo zna, ali polako dobija sve veći broj posetilaca koji vrlo rado istražuju tajne ovog božanstvenog, mirnog mesta.
ZASKOVACKI VODOPAD
Zaskovački vodopadi predstavljaju kompleks od ukupno četiri vodopada, koja se nalaze u ataru sela Zaskovci, u opštini Pirot. Vodopadi su gotovo nepoznati široj javnosti i veoma mali broj ljudi je do sada posetio ovu lepotu Stare planine. Na osnovu komentara malobrojnih osoba, koje su posetile ovo mesto, saznali smo da je idealno vreme za posetu ovih vodopada jesen, kada sam put do njih izgleda zaista nestvarno. Zaskovački vodopadi se nalaze u ataru sela Zaskovci, koje je od Pirota udaljeno 31 kilometar, a od Knjaževca 67 kilometara. Do njega se stiže putem Temska-Topli do. Prvih 13 kilometara od Temske, ide se krivudavim i tesnim asfaltnim putem do betonskog mosta, gde se nalazi skretanje na zemljani put za selo Zaskovci (oko 2,8 kilometara do centra sela), a asfaltni put nastavlja dalje preko mosta do sela Topli Do, do koga ima još oko 5 kilometara. Zemljanim putem od mosta do sela Zaskovci moguće je proći samo terenskim vozilima ili vozilima malo više odignutijim od tla. Iz centra sela Zaskovci, kod prodavnice skreće se levo, na put koji vodi za Jabučko ravnište, odakle do vodopada na Terziskoj reci ima oko 4,5 kilometara. Zaskovački vodopadi su malo poznati široj javnosti i do sada ih je obišao mali broj ljudi. Ima ih ukupno četiri, od kojih se tri nalaze na Terziskoj reci poznati pod imenom Skok. Četvrti vodopad se nalazi na drugom potoku, koji se uliva u Terzisku reku i ima naziv Snkov kamen. Uspon do ovog vodopada ide kroz šumu i dosta je jak. Desno od podnožja vodopada Snkov kamen, vodi staza na jednu stenu, sa koje se pruža prelep pogled na vodopad i okolinu. Od ove stene, staza dalje ide naniže kroz šumu, preko livada i pored nekoliko pojata, pri kraju se uključuje na zemljani put iznad sela.
Izvor: portalmladi.com, septembar 2021. godine i drugi izvori.